นักวิชาการยกกรณีศึกษาประเทศแคนาดา และบางรัฐในประเทศสหรัฐอเมริกา พบสัดส่วนเยาวชนในการใช้กัญชาสูงขึ้นหลังเปิดเสรีเพื่อนันทนาการ แนะจัดกระบวนการรับฟังความเห็นทุกฝ่ายร่วมออกแบบนโยบายลดผลกระทบจากสภาวะสูญญากาศ
นพ.บัณฑิต ศรไพศาล นักวิทยาศาสตร์ สถาบัน Centre for Addiction and Mental Health ประเทศแคนาดา และหนึ่งในเครือข่ายนักวิชาการและภาคประชาชนต้านภัยยาเสพติด กล่าวในวงเสวนา ‘สถานการณ์นโยบายกัญชาของประเทศไทย ควรจะปกป้องเด็กและเยาวชนอย่างไร?’ เมื่อวันที่ 7 ก.ค. 2565 ที่จัดโดย มูลนิธิพิทักษ์สิทธิเด็ก ร่วมกับเครือข่ายสิทธิเด็กประเทศไทย ว่า ตั้งแต่วันที่ 9 มิ.ย. 2565 ที่มีการปลดล็อกดอกกัญชา มีเพียงสารสกัดที่มี THC (THC คือ สารเสพติด ประเภทที่ 1 คือ มีโอกาสเสพติดได้ มีโอกาสนำไปใช้ในทางที่ผิด แต่มีประโยชน์ทางการแพทย์ ) มากกว่า 0.2% เท่านั้นที่เป็นยาเสพติด ส่วนพืชกัญชา ที่มี THC 10-20% จะไม่เป็นยาเสพติดอีกต่อไป เท่ากับว่าสถานการณ์ตอนนี้คือ ‘กัญชาเสรี’ ทุกคนสามารถสูบดอกกัญชาได้โดยไม่ผิดกฎหมาย แม้เด็กอายุต่ำกว่า 18 ปีก็สามารถสูบได้โดยไม่ผิดกฎหมาย
พร้อมทั้งยกกรณีตัวอย่าง ผลจากนโยบายกัญชาทางการแพทย์ บทเรียนประเทศแคนาดา และบางรัฐในประเทศสหรัฐอเมริกา ระบุว่า ด้านบวก ช่วยให้ผู้ป่วยนอนหลับ ลดอาการปวด ลดการใช้สารเสพติดอื่น รวมถึงลดค่าใช้จ่ายด้านยา ที่ใช้กัญชาทดแทนได้ แต่อีกด้านยังส่งผลกระทบคือ
- ส่งผลลบต่อพัฒนาการทางสมองของเยาวชน
- การอนุญาตให้ปลูกกัญชาได้ในบ้านเพิ่มความถี่ของการใช้กัญชา
- เยาวชนใช้เวลากับการเรียนลดลงและใช้เวลาเพื่อความบันเทิงเพิ่มขึ้น
- เยาวชนมีทัศนคติยอมรับกัญชามากขึ้นเริ่มต้นใช้กัญชามากขึ้นและมีพฤติกรรมการใช้กัญชามากขึ้น
เมื่อเทียบผลจากนโยบายกัญชาเสรี เพื่อนันทนาการบทเรียนจากประเทศแคนาดาและบางรัฐในประเทศสหรัฐอเมริกา ด้านบวกยังชัดเจนว่า กัญชายังสามารถใช้ลดอาการปวดลดความเครียดความกังวลภาวะซึมเศร้าและเพิ่มความอยากอาหารได้
ขณะที่เมื่อมองด้านผลกระทบ รัฐที่มีนโยบายกัญชา เพื่อนันทนาการ พบมีพฤติกรรมการใช้กัญชามากกว่ารัฐที่ไม่มีนโยบายนี้ รวมถึงการใช้ผลิตภัณฑ์กัญชาที่เข้มข้นสูงกว่ารัฐที่ไม่มีนโยบาย ซึ่งตัวเลขที่น่าสนใจและเป็นกังวล คือ สัดส่วนของเยาวชนในการใช้กัญชาในรอบ 30 วัน หลังจากมีการประกาศนโยบายกัญชาเสรีเพื่อนันทนาการพบว่า “สูงขึ้น”
อย่างไรก็ตาม ประเทศไทยมีสถานการณ์ของนโยบายกัญชาเสรีเป็นสภาวะสุญญากาศ เพราะเมื่อร่าง พ.ร.บ.กัญชา กันชง ไม่ได้รับการตราเป็นกฎหมายจะเกิดสุญญากาศทางนโยบาย ตั้งแต่วันที่ 9 มิถุนายนคือไม่มีการควบคุมใด ๆ
ย้อนกลับไปเมื่อวันที่ 27 พฤษภาคม 2565 นพ.บัณฑิต อ้างอิงจากคำตอบของ อนุทิน ชาญวีรกูล รองนายกรัฐมนตรีและ รมว.สาธารณสุข ให้สัมภาษณ์ว่า การสูบในครัวเรือนที่มีรั้วรอบขอบชิดสามารถทำได้ทั้งคนไทยและคนต่างชาติ แต่หากการสูบที่ส่งกลิ่นหรือควันรบกวนผู้อื่นอาจเข้าข่ายเป็นเหตุรำคาญ ตามกฏหมายว่าด้วยการกระทรวงสาสุข ซึ่งแปลว่าไม่ได้ผิดกฎหมายยาเสพติด
แม้ว่าต่อมา กระทรวงสาธารณสุขจะออกประกาศ เรื่อง กำหนดให้กลิ่นและควันกัญชา กันชง หรือพืชอื่นใดในทำนองเดียวกันเป็นเหตุรำคาญพ.ศ…… สามารถที่จะแจ้งความได้ ซึ่งถือเป็นการแก้ปัญหาปลายเหตุ แต่ไม่ได้เป็นการแก้ปัญหาต้นเหตุคือไม่สามารถควบคุมการปลูกและการนำช่อดอกกัญชาไปสูบโดยเยาวชนหรือประชาชนได้หรือว่าจะเป็นการออกประกาศกระทรวงสาธารณสุขให้กัญชาเป็นพืชควบคุม ซึ่งจะควบคุมได้แค่ การวิจัยการนำเข้า การจำหน่าย การแปรรูปเพื่อเศรษฐกิจ แต่ไม่สามารถควบคุมการสูบได้
เมื่อมองที่สถานการณ์นโยบายกัญชา กับนโยบายกัญชา ที่ผ่านมา
- 31 ส.ค 2562 ปลดล็อคกัญชา ไม่ได้เป็นยาเสพติด สามารถใช้กัญชา ในปริมาณน้อยได้เพื่อใช้ประโยชน์ทางการแพทย์ ได้
- 15 ธ.ค. 2563 ปลดล็อคใบ ราก และต้น โดยให้เหตุผลว่ากัญชาเพื่อเศรษฐกิจ เช่น อาหาร เครื่องดื่ม เครื่องสำอาง
- จนกระทั่ง 9 มิ.ย. 2565 ปลดล็อคดอกกัญชา ซึ่งถือว่า เป็นกัญชาเสรี
นพ.บัณฑิต กล่าวว่า กัญชา กับ นโยบายกัญชา ไม่เหมือนกันเมื่อเวลาเราพูดนโยบายกัญชามักจะอ้างว่าโทษกัญชาแต่จริง ๆ ไม่ได้กล่าวโทษกัญชา เพราะตัวของกัญชาเองแล้วมีประโยชน์และโทษอยู่ในตัว แต่เราพูดเรื่องนโยบายกัญชา
“ทำไมจะต้องปลดดอก นี่คือคำถามสำคัญที่ต้องมุ่งถามกลับไปที่กระทรวงสาธารณสุข ว่าหากไม่ต้องการกัญชาเพื่อนันทนาการเหตุใดต้องปลดล็อคดอกกัญชา เพราะเครื่องสำอางและอาหารสามารถใช้ใบ รากและต้นทำได้ และหากจะใช้ ดอก ก็สามารถที่จะขออนุญาตได้ แต่เมื่อปลดล็อคดอกกัญชามันจะส่งผลให้เกิดกัญชาเสรีอย่างแน่นอน”
ทั้งนี้ ตามพระราชบัญญัติคุ้มครองเด็กปี 2546 ระบุ ไว้ว่าห้ามเด็กอายุต่ำกว่า 18 ปี ดื่มเหล้าหรือสูบบุหรี่ แต่ยังไม่ได้ระบุถึงการห้ามกัญชาเพราะขณะนั้นกัญชาเป็นยาเสพติด แต่เมื่อมองในปัจจุบัน ตอนนี้เป็นสุญญากาศ ทำให้เด็กไม่ว่าจะอายุเท่าไรก็ใช้ได้
“ดังนั้นเมื่อปลดล็อคโดยที่ไม่มีอะไรควบคุมจึงเรียกว่าเป็นภาวะสุญญากาศปลูกที่บ้านได้โดยไม่จำกัดจำนวน แม้จะบอกว่าให้มีการลงทะเบียนแต่นั่นเป็นเพียงการขอความร่วมมือเท่านั้น ส่วนประชาชนหรือคนที่ไม่ไปขอก็มีอยู่จำนวนมาก หรือแม้กระทั่งการปลูกพาณิชย์ที่อยากปลูกเยอะเยอะก็ทำได้ไม่จำกัดและไม่ต้องขออนุญาตด้วย ไม่มีกฎหมายอะไรควบคุมสูบช่อดอกก็ได้เลย ทุกช่วงอายุทุกเพศและทุกวัย”
ทั้งนี้จึงมีข้อเสนอ เพื่อแก้ไขระดับนโยบาย คือ ปิดกัญชาเสรีในสภาวะสูญญากาศทันที รวมถึงการจัดกระบวนการรับฟังความคิดเห็นทุกฝ่าย เพื่อร่วมออกแบบนโยบายกัญชา เพื่อที่จะลดผลกระทบจากสภาวะสูญญากาศและหลีกเลี่ยงกฎหมายกัญชาที่ไม่รอบคอบจากกระบวนการที่เร่งรีบ
