รู้ว่าเสี่ยง! คุณก็รับ PrEP – PEP ฟรีได้นะ

“PrEP” – “PEP” ยาป้องกันก่อนและหลังสัมผัสเชื้อ HIV เหมาะกับใคร? แจกฟรีที่ไหนบ้าง?

เทคโนโลยีทางการแพทย์ในปัจจุบัน ช่วยให้ผู้ติดเชื้อ HIV ไม่เข้าสู่ระยะภูมิคุ้มกันบกพร่อง (AIDS) ส่งผลให้อัตราผู้เสียชีวิตลดลงจาก 57,000 คน ในปี 2545 เหลือ 9,300 คน ในปี 2554 

อย่างไรก็ตาม นี่ยังไม่เป็นไปตามเป้าหมายในการลดจำนวนผู้เสียชีวิตจากโรคนี้ให้เหลือปีละไม่เกิน 4,000 คน ตามยุทธศาสตร์แห่งชาติว่าด้วยการยุติปัญหาเอดส์ พ.ศ. 2560 – 2573 โดยในปี 2564 มีการคาดการณ์ว่ามีผู้ติดเชื้อรายใหม่เหลือเพียง 6,500 คน มีผู้ติดเชื้อที่อยู่ระหว่างการรักษาด้วยยาต้านไวรัส 450,000 คน และจำนวนผู้เสียชีวิตจากเอดส์ยังคงสูงถึง 9,322 คน ซึ่งส่วนใหญ่เสียชีวิตจากวัณโรค

PrEP คืออะไร?

เพร็พ (PrEP = Pre-exposure Prophylaxis) หรือ ยาเม็ดป้องกันการติดเชื้อ HIV ก่อนมีเพศสัมพันธ์ ถือเป็นเครื่องมือสำคัญในการยุติสงครามผู้ติดเชื้อหน้าใหม่ เพราะการลดความสูญเสียที่ดีที่สุดคือการป้องกัน โดยในปี 2557 ประเทศไทยถือเป็นประเทศแรก ๆ ในภูมิภาคเอเชียที่นำ PrEP เข้ามาเป็นเครื่องมือหนึ่งในการป้องกันการติดเชื้อเอชไอวี ร่วมกับการใช้ถุงยางอนามัย ที่พบว่ายังมีช่องว่างในการเข้าถึงและเริ่มมีการใช้งานจริงในเดือน ธ.ค. 2557 เป็นต้นมา

ข้อมูลจากศูนย์วิจัยโรคเอดส์ สภากาชาดไทย (คลินิคนิรนาม) พบว่าการกิน PrEP ทุกวัน สามารถป้องกันการติดเชื้อ HIV ได้เกือบ 100% ทั้งในกลุ่มที่ความเสี่ยงจากการมีเพศสัมพันธ์ และผู้ที่ใช้สารเสพติดโดยการฉีด แต่ย้ำว่าไม่สามารถป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์อื่น ๆ ได้ จึงยังจำเป็นต้องใช้ถุงยางอนามัยในการป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์อื่น ๆ โดยผู้ที่ต้องการรับบริการจะต้องงดการมีเพศสัมพันธ์ 2 สัปดาห์ก่อนมารับ PrEP และได้รับการตรวจ HIV การทำงานของตับและไต หลังจากกินยาครั้งแรก จะนัดตรวจเลือด 1 เดือน หลังจากนั้นนัดตรวจเลือดทุก 3 เดือน หากต้องการหยุดยา ผู้มารับบริการต้องมาตรวจเลือดก่อนหยุดยาทุกครั้ง

PrEP เหมาะกับใคร?

ผู้ที่มีความเสี่ยงติดเชื้อ HIV เช่น

• ชายที่มีเพศสัมพันธ์ชาย
• ผู้ที่มีเพศสัมพันธ์กับผู้ที่มีเชื้อเอชไอวี
• ผู้ที่มีคู่นอนหลายคน
• ผู้ที่ทำงานบริการทางเพศ
• ผู้ที่มาขอรับบริการ Post-Exposure Prophylaxis (PEP) อยู่เป็นประจำโดยไม่สามารถลดพฤติกรรมเสี่ยงลงได้
• ผู้ที่ใช้สารเสพติดชนิดฉีด
• ผู้ที่มีโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ภายใน 6 เดือนที่ผ่านมา

แล้ว PEP ต่างกันตรงไหน?

ส่วน เป็ป (PEP = Post-Exposure Prophylaxis) เป็นยาป้องกันการติดเชื้อ HIV ในกรณีฉุกเฉิน ที่ต้องรับประทานให้เร็วที่สุดหลังสัมผัสความเสี่ยงที่จะติดเชื้อเอชไอวี โดยจะต้องเริ่มรับประทานภายใน 72 ชั่วโมงหลังมีความเสี่ยง และรับประทานติดต่อกันนาน 28 วัน เช่น กรณีถูกล่วงละเมิดทางเพศ หรือแพทย์ที่ได้รับอุบัติเหตุระหว่างการรักษา เช่น ถูกแทงด้วยเข็มฉีดยาที่มีเชื้อ HIV

ใครบ้างที่ควรได้รับยาเป็ป (PEP) ?

ผู้ที่คาดว่ามีการสัมผัสเชื้อเอชไอวี มาภายในระยะเวลาไม่เกิน 72 ชั่วโมง ซึ่งจะใช้ในกรณีดังนี้

• มีเพศสัมพันธ์กับผู้ที่อาจจะมีเชื้อ HIV และไม่ได้ใช้ถุงยางอนามัย ถุงยางอนามัยหลุดหรือฉีกขาด (ถุงแตก)
• ถูกล่วงละเมิดทางเพศ
• ใช้เข็มฉีดยาร่วมกับผู้อื่น

วิวัฒนาการด้านสวัสดิการเข้าถึง PrEP และ PEP

ในช่วงแรกที่ประเทศไทยนำเข้า PrEP คลินิกนิรนาม สภากาชาดไทย จำหน่ายในราคาเม็ดละ 30 บาท โดยเภสัชกรจะจำหน่ายยาให้ครั้งละ 90 เม็ด หมายความว่าจะต้องจ่ายเงิน 2,700 บาท เพื่อสำรองยาได้ 3 เดือน ต่อมาในปี 2559 จึงเริ่มขยายบริการ PrEP ฟรี โดยใช้งบประมาณจากการบริจาคและการสนับสนุนจากต่างประเทศ ทำให้ PrEP ถูกกระจายไปยังผู้ที่มีความเสี่ยงได้ครอบคลุมมากขึ้น เช่น พนักงานบริการทางเพศ กลุ่มชายที่มีเพศสัมพันธ์กับชาย หญิงข้ามเพศ และแรงงานข้ามชาติที่ทำงานเกี่ยวข้องกับการบริการทางเพศ

ปี 2562 กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข เริ่มศึกษาการนำร่องในระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) จัดทำแผนและเชื่อมต่อการขยายบริการ PrEP โดยพบว่ามีหน่วยบริการป้องกันการติดเชื้อ HIV ด้วยยาต้านไวรัสก่อนการสัมผัสเชื้อ (Pre-exposure Prophylaxis : PrEP) จนถึงเดือนสิงหาคม 2565 จำนวน 271 แห่ง ทั่วประเทศ ยกเว้น ตาก ลพบุรี สุพรรณบุรี แต่ยังพบการใช้บริการที่น้อยกว่าที่ตั้งงบประมาณไว้เนื่องจากส่วนหนึ่งไม่ทราบ หรือไม่สบายใจในการรับบริการในโรงพยาบาล สปสช. จึงขยายหน่วยบริการที่ทำงานร่วมกับภาคประชาชนอีกกว่า 7 องค์กร ที่มีสาขาในหลายจังหวัด

ขณะที่ PEP ปี 2564 สปสช. ได้บรรจุเข้าไปสิทธิประโยชน์เพื่อป้องกันการติดเชื้อ HIV ซึ่งมีผลการศึกษาของต่างประเทศที่พบว่ามีความคุ้มค่าทางเศรษฐศาสตร์ มีความคุ้มทุน โดยจะให้บริการครอบคลุมประชาชนไทยทุกคน ไม่จำกัดจำนวนครั้งการให้บริการ ซึ่งคิดเป็นภาระงบประมาณจากค่ายาสูตรแนะนำ TDF/3TC/DTG และค่าตรวจทางห้องปฏิบัติการ โดยเฉลี่ย 1,594 บาทต่อราย

โดยในปีงบประมาณ 2566 คาดว่า สปสช. จะได้รับเงินราว 2 แสนล้านบาท ในจำนวนนี้ถูกกันไว้สำหรับงานเอชไอวี-เอดส์ จำนวน 3,978 ล้านบาท เงินจำนวนนี้จะถูกแบ่งออกเป็น 2 ประเภทบริการย่อย ได้แก่ 1. บริการดูแลรักษาด้วยยาต้านไวรัสและบริการที่เกี่ยวข้อง จำนวน 3,402 ล้านบาท 2. บริการป้องกันการติดเชื้อเอชไอวี จำนวน 575 ล้านบาท 

เมื่อมองจากแผนดังกล่าว จะเห็นว่าประเทศไทยมีแผนในการยุติปัญหาเอดส์อย่างค่อนข้างเป็นระบบ ทั้งผู้ที่ติดเชื้อหากตรวจรู้เร็ว รักษาเร็ว กินยาให้เร็ว จะช่วยกดค่าไวรัสที่มีอยู่ให้อยู่ในระดับต่ำ และมีคุณภาพชีวิตเหมือนกับคนที่ไม่มี HIV และไม่สามารถส่งต่อเชื้อต่อให้ไครได้อีกแล้ว หรือที่เรียกว่า U=U  แม้ไม่ได้ใช้ถุงยางอนามัย แต่ในด้านทัศนคติของการอยู่ร่วมกันในสังคม อภิวัฒน์ กวางแก้ว ประธานเครือข่ายผู้ติดเชื้อเอชไอวี/เอดส์ ประเทศไทย มองว่า บุคลากรด้านสาธารณสุข จะต้องสื่อสารประเด็นนี้ให้สังคมเข้าใจในวงกว้าง เพื่อลดการตีตราในสังคม

“เจ้าหน้าที่สาธารณสุขต้องออกมาพูดเรื่อง U=U อย่างมั่นใจ เพราะนั่นหมายความว่าเรากำลังปลดล็อกความรู้สึกของผู้ติดเชื้อและคู่ ให้เขามีทางเลือกมากขึ้นไม่ต้องกลัว หรือกังวลว่าจะส่งต่อเชื้อให้กับคู่ได้ สำหรับคนที่ตรวจแล้วไม่พบเชื้อก็ดีมากเช่นกัน เราควรปรับเปลื่ยนพฤติกรรมลดความเสี่ยงของเราเอง โดยจะใช้ถุงยางอนามัย ยาป้องกัน PrEP หรือ PEP รวมถึงเข็มและอุปกรณ์สะอาด หรือ U=U ก็ได้ถ้าเรามีคู่ที่ติดเชื้อฯ”

อภิวัฒน์ กวางแก้ว 

เช็กเลย! 271 แห่ง PrEP – PEP แจกฟรีที่ไหนบ้าง

• หน่วยบริการของรัฐ

ภาคเหนือ

ภาคกลาง

ภาคตะวันออก

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

ภาคใต้

• หน่วยบริการที่ขยายสิทธิการให้บริการร่วมกับภาคประชาชน

มูลนิธิสถาบันเพื่อการวิจัยและนวัตกรรมด้านเอชไอวี (IHRI)
สมาคมฟ้าสีรุ้ง (RSAT)
มูลนิธิสวิง (SWING)
มูลนิธิ SISTERS
คลินิกชุมชนสีลม
M-PLUS

หรือสามารถสอบถามสถานที่ให้บริการ และรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ 1663 สายด่วนปรึกษาเอดส์และท้องไม่พร้อม