คนไทย ‘ฆ่าตัวตาย’ พุ่ง! ปั้นคนพิการ เป็น ‘นักรับฟัง’ ปฐมพยาบาลใจ แก้ปมสุขภาพจิตคนวัยทำงาน

‘กรมสุขภาพจิต’ เผย คนไทย 13.4 ล้านคน เผชิญปัญหาสุขภาพใจ ป่วยจิตเวช จากปัญหาเศรษฐกิจ เครียดจากงาน นำไปสู่เหตุสูญเสียจากการฆ่าตัวตาย เฉลี่ยวันละ 14 คน ตั้งเป้าปั้นคนพิการ เป็น ‘นักรับฟัง’ หวังสร้างทางเลือก ช่วยฟังอย่างไม่ตัดสิน พร้อมให้คำปรึกษา ฮีลใจเบื้องต้น ในช่วงเวลาที่ไทยขาดแคลนบุคลากรด้านสุขภาพจิต

วันนี้ (10 ก.ย. 68) ในกิจกรรม “นักรับฟัง พลังพิเศษ” (Gifted Listener) ส่งเสริมความรอบรู้สุขภาพจิตในสถานประกอบการผ่านการสร้างนักรับฟังคนพิการ นพ.ไพโรจน์ เสาน่วม รองผู้จัดการกองทุน สสส. ระบุว่า วันที่ 10 ก.ย.ของทุกปีตรงกับ วันป้องกันฆ่าตัวตายโลก ซึ่งสถานการณ์ปัญหาสุขภาพจิตของประเทศไทยมีแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้น

จากผลสำรวจระบาดวิทยาสุขภาพจิต ปี 2566 โดยกรมสุขภาพจิต พบ คนไทย 13.4 ล้านคน เคยเผชิญปัญหาสุขภาพจิตหรือโรคจิตเวช สาเหตุจากปัญหาเศรษฐกิจ การเปลี่ยนแปลงบทบาททางสังคม และความเครียดจากการทำงาน ส่งผลให้ประเทศไทยมีผู้เสียชีวิตจากการฆ่าตัวตาย เฉลี่ยวันละ 14 คน 

สสส. จึงพยายามส่งเสริมให้ประชาชนมีทักษะป้องกันตนเองตามแนวคิดการดูแลสุขภาพจิตขั้นต้น ผ่านองค์ความรู้และนวัตกรรม รวมถึงพัฒนาบุคลากรทุกภาคส่วนเพื่อดูแลสุขภาพจิตคนในชุมชน องค์กร และสถานศึกษา จึงร่วมกับ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และภาคีเครือข่าย พัฒนานวัตกรรม นักปฐมพยาบาลจิตใจโดยคนพิการ ภายใต้โครงการ นักรับฟัง พลังพิเศษ (Gifted Listener) เดินหน้าปั้นคนพิการให้เป็นนักรับฟังและปฐมพยาบาลจิตใจเบื้องต้น พร้อมสร้างทางเลือกในการประกอบอาชีพให้กับคนพิการ

โดยนวัตกรรมนักปฐมพยาบาลจิตใจโดยคนพิการ มีหลักสูตรอาสาสมัครปฐมพยาบาลทางใจ (Mind First Aid) ที่ออกแบบคนทุกคนสามารถปฐมพยาบาลทางจิตใจเบื้องต้นตามโมเดล 4S ประกอบด้วย

• Support การเข้าใจระบบนิเวศของการสนับสนุนเรื่องสุขภาพจิต
  
  
• Sense การรับรู้และการเข้าใจผู้อื่น
  
  
• Summarize การสิ้นสุดการช่วยเหลือและส่งต่อตามแนวทางที่เหมาะสม
  
  
• Self-care การดูแลใจตนเองและทัศนคติที่เหมาะสมในการรับฟัง ทั้งนี้ หลักสูตรมีทั้งรูปแบบ e-learning และ on-site

ทั้งนี้ จากการติดตามผลการทำงาน พบว่า คนพิการที่ผ่านกระบวนการอบรมมีทักษะการรับฟังอย่างไม่ตัดสิน และให้คำปรึกษาทางสุขภาพจิตในเบื้องต้นได้เป็นอย่างดี

“นักรับฟัง พลังพิเศษ (The Gifted Listeners)” เป็นแนวทางสำคัญช่วยให้คนไทยมีสุขภาพจิตที่เข้มแข็ง สนับสนุนให้คนพิการมีงานทำ และสร้างความเป็นธรรมทางสุขภาพ”

นพ.ไพโรจน์ เสาน่วม

สำหรับโครงการดังกล่าว ตั้งเป้าผลิตนักรับฟังผู้พิการ 500 คน ช่วยดูแลสุขภาพจิตของพนักงานคนในองค์กรทั้งภาครัฐและเอกชน 50,000 คน และให้บริการรับฟังประชาชนอย่างน้อย 100,000 คน

ข้อมูลจาก สถาบันวิชาการเพื่อความยั่งยืนทางสุขภาพจิต (TIMS) ระบุว่า จากการที่ประเทศไทยกำลังเผชิญปัญหาการขาดแคลนบุคลากรด้านสุขภาพจิตอย่างรุนแรง โดยมีจิตแพทย์เฉลี่ยเพียง 1.28 คน และนักจิตวิทยาเพียง 1.57 คน ต่อประชากรแสนคน โดยในบางพื้นที่ ไม่มีผู้เชี่ยวชาญประจำ ซึ่งอาจทำให้หลายคนไม่ได้รับการดูแลหรือการสนับสนุนทางจิตใจ ขาดคนรับฟังปัญหาความทุกข์ใจ ซึ่งหากปัญหาความเครียด หรือความทุกข์ใจถูกสะสมไว้ไม่ได้ระบายออก อาจทำให้ปัญหาสุขภาพจิตที่ไม่ได้รับการแก้ไขลุกลามจนกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวัน รวมถึงอาจจะกระทบไปยังงานของระบบสาธารณะสุขในอนาคต

และจากรายงานสรุปผลการดำเนินงานของกรมสุขภาพจิต 2568 ที่มีนโยบายพัฒนาบุคลากรและบริการด้านสุขภาพจิต แต่ยังคงไม่เพียงพอ เพราะยังมีอุปสรรคในการพัฒนาจิตแพทย์หรือนักจิตวิทยาให้การปรึกษา ช่องว่างของระบบให้บริการทางสุขภาพจิตนี้ยังต้องอาศัยแนวทางใหม่ เช่น การเพิ่มบทบาทนักจิตวิทยาการปรึกษาให้ได้มีใบรับรอง การสั่งจ่ายกิจกรรมทางสังคมเพื่อลดภาระระบบสุขภาพ และการให้การช่วยเหลือกันแบบเพื่อนช่วยเหลือเพื่อน (peer support)

ดังนั้นการส่งต่อความเข้าใจในเรื่องของสุขภาพจิต และเพิ่มทักษะการรับฟังแก่บุคคลทั่วไปจึงเป็นเรื่องสำคัญ เพื่อพัฒนาระบบการให้การสนับสนุนแบบเพื่อนช่วยเหลือเพื่อนเข้มแข็งขึ้น ผู้คนรับฟังและเข้าใจซึ่งกันและกันมากขึ้น TIMS และภาคีเครือข่ายจึงพัฒนาเนื้อหาและสร้างระบบการเรียนรู้เกี่ยวกับการปฐมพยาบาลทางใจที่เข้าใจง่ายยิ่งขึ้น โดยผู้ที่สนใจเนื้อหาการปฐมพยาบาลทางใจเบื้องต้น (Mind First Aid) สามารถเข้าไปเรียนรู้ได้ที่ https://elearning.satiapp.co