“ทหารสหรัฐฯ 5,400 นาย เตรียมขึ้นฝั่งชลบุรี พักผ่อนพัทยา
พูดไทยได้ 4 คำเหมือนกันหมด”
หากคุณรู้ว่า 4 คำที่ว่านี้…คืออะไร ? อาจหมายถึงประโยคดังกล่าว ถูกทำให้เป็นวาทกรรม ที่ถูกสร้างขึ้นให้ดำรงอยู่ และเป็นที่ยอมรับของผู้คนในสังคม
โสเภณี – คนขายตัว – กะหรี่ – พนักงานบริการ – Sex Worker แล้วแต่ใครจะเรียก พวกเขาเป็นกลุ่มคนที่ถูกสร้างวาทกรรมในหลากหลายมิติ ที่สำคัญ งานวิจัยยังชี้ว่า วาทกรรมมีอิทธิพลที่เป็นรากฐานของรัฐในการผลิตสร้างวาทกรรมทางนโยบายโสเภณี ชุดต่าง ๆ เช่น
- มิติทางด้านการเมือง – คุณค่าและศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ ตลอดจนถึงความเท่าเทียมกันทางเพศ
- มิติเศรษฐกิจ – ตัวเลขกำไรขาดทุน และผลกระทบต่อการพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศ
- มิติสังคม – โง่จนเจ็บ การขาดโอกาส และความเหลื่อมล้ำต่าง ๆ ทางสังคมอันส่งผลต่อคุณภาพชีวิต
- มิติศาสนา – ศีลธรรม และจริยธรรม คือภาพตัวแทนของกลุ่มคนที่บกพร่องทางจริยธรรม และล้มเหลวทางศีลธรรมตามหลักคำสอน และแนวการปฏิบัติตนเรื่องเพศตามอุดมคติทางศาสนา
- มิติการแพทย์ – เป็นวงจรของกามโรคเป็นทั้งผู้รับเชื้อและผู้แพร่เชื้อกามโรคชนิดต่าง ๆ
- มิติความมั่นคง – อาชญากรรมทางสังคม คือ เป็นห่วงโซ่สำคัญของปัญหาทางสังคมทั้งการค้าประเวณี การพนัน การฟอกเงิน ยาเสพติด ตลอดจนถึงสิ่งผิดกฎหมายอื่น ๆ
สิ่งที่น่าสนใจ คือ ในกลุ่มของ Sex Worker เองก็มีการผลิตสร้างวาทกรรมของตนเองขึ้นมาได้อย่างน่าสนใจ
“90% ของ Sex Worker
ทุกคนเข้ามาทำอาชีพนี้ด้วยความสมัครใจ”
หนึ่งใน 90% นั้น คือ แอนนา อดีต Sex Worker เพราะชีวิตของเธอไม่เพียงเกิดมาในครอบครัวยากจนจาก จ.เลย แต่ยังเติบโตมาพร้อมกับภาระหนี้สินของครอบครัว ออกจากโรงเรียนเพราะต้องหลีกทางออกมาทำงาน หาเงินส่งเสียให้น้อง ๆ ได้เรียน หวังจะตั้งตัวได้จากสวนยาง พ่อก็นำที่ดินไปจำนองเพื่อได้เงินมาเลี้ยงปากท้องในครอบครัว ท้ายที่สุดเธอต้องเป็นเสาหลักของครอบครัว ทำทุกอย่างแม้กระทั่งการขายร่างกายเพื่อแลกเงิน
แอนนา เริ่มเข้าสู่วงการ Sex Worker ในพื้นที่เมืองพัทยา เมื่อ 20 ปีก่อน ด้วยความสมัครใจ เพราะมองเห็นว่าบ้านเกิดไม่สามารถตอบโจทย์ความต้องการที่ต้องการให้ทุกคนในครอบครัวมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นได้ เธอจึงยอมรับกับวาทกรรม โง่ จน เจ็บ ขาดโอกาส และความเหลื่อมล้ำ ที่เป็นต้นเหตุให้คนที่ไร้แต้มต่อในชีวิต ต้องเข้าสู่อาชีพขายบริการ
ชีวิตในวันนี้ของแอนนา คือการมีบ้านที่มั่นคง ปลดหนี้สินให้กับครอบครัว ส่งเสียน้อง ๆ ได้เรียนหนังสือ ไถ่ถอนสวนยางกลับมาเป็นอาชีพของครอบครัว ที่สำคัญคือการพิสูจน์ตัวเองที่ไม่สามารถเป็นลูกชายอย่างที่พ่อคาดหวัง
มีการประเมินว่า พัทยา มีคนทำงาน Sex Worker ประมาณ 50,000 คน แต่ตัวเลขที่แท้จริง และผู้ที่เข้าออกวงการนี้อาจมากกว่า 2 – 3 เท่าตัว
ขณะที่ภาพรวมมูลล่าสุด ปี 2566 พบว่า ประเทศไทย มี Sex Worker อยู่มากกว่า 250,000 คน เป็นอันดับ 8 ของโลก และแต่ละปี พวกเขา และเธอเหล่านี้ก็สร้างรายได้สูงกว่า 2 แสนล้านบาท เรื่องนี้อาจตอบวาทกรรมทางเศรษฐกิจ ที่ส่งผลกระทบต่อการพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศ ได้เป็นอย่างดี
แต่หากนับจากอดีตอุตสาหกรรมนี้ได้รับการยอมรับว่าเป็นส่วนหนึ่งของ เศรษฐกิจสีเทา ที่ควบคุมอย่างเป็นทางการโดยรัฐบาล มี พ.ร.บ.ป้องกันและปราบปรามการค้าประเวณี พ.ศ. 2539 บังคับใช้อยู่ การขาดการยอมรับ และข้อบังคับนี้ทำให้ Sex Worker ไม่มีสิทธิหรือ การคุ้มครองทางกฎหมายมากนัก สอดคล้องกับวาทกรรมในมิติอาชญากรรมทางสังคม ว่าอาชีพนี้เป็นห่วงโซ่สำคัญของปัญหาทางสังคมทั้งการค้าประเวณี การพนัน การฟอกเงิน ยาเสพติด ตลอดจนถึงสิ่งผิดกฎหมายอื่น ๆ
อย่างไรก็ตาม สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (ทีดีอาร์ไอ) เสนอว่า อุตสาหกรรมการค้าประเวณีในไทย ไม่ควรถูกจำกัดในมุมมืด และถูกตีกรอบด้วยศีลธรรมเท่านั้น รัฐควรทบทวนนโยบายตั้งแต่เจตนารมณ์ของกฎหมาย เนื่องจากการลดปริมาณของผู้ค้าประเวณีสามารถทำได้หลายรูปแบบ โดยไม่ต้องยึดโยงอยู่กับโทษทางอาญาและตีตราให้คนเป็นอาชญากรเท่านั้น ควรเปิดกว้างว่าเครื่องมือที่นำมาแก้ไขปัญหาอาชญากรรมไม่ได้มีแค่กฎหมายเพียงอย่างเดียว อีกทั้งควรเป็นบุคคลที่รัฐจะมุ่งคุ้มครองและให้การช่วยเหลือสภาพความเป็น อยู่และความปลอดภัย ยกระดับมาตรฐาน ด้านสุขภาพเพื่อเสริมสร้างทางเลือกให้กับบุคคลเหล่านี้ในการตัดสินใจที่จะประกอบอาชีพ
นอกจากนี้ รัฐควรเริ่มจากการจัดเก็บข้อมูลสถิติอย่างเป็นทางการ เนื่องจากในปัจจุบัน Sex worker ไม่ได้มีเพียงกลุ่มผู้หญิงเท่านั้น แต่จำนวนมากที่เป็นผู้ที่มีความหลากหลายทางเพศ ยังคงประสบปัญหาและออกมาเรียกร้องสิทธิเหล่านี้
ส่วนวาทกรรมทางมิติสุขภาพ มูลนิธิเพื่อนพนักงานบริการ (SWING) องค์กรภาคประชาสังคมที่จดทะเบียนเป็น “คลินิกเทคนิคการแพทย์” และได้ให้บริการสร้างเสริมสุขภาพและป้องกันโรค (P&P) และบริการป้องกันการติดเชื้อเอชไอวี ใน “ระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ” (บัตรทอง) แก่ประชาชนไทยทุกคน ทุกสิทธิการรักษา (บัตรทอง ประกันสังคม สวัสดิการข้าราชการ และอื่น ๆ) ภายใต้การแสดงเจตนารมณ์ของประเทศไทยที่ต้องการยุติปัญหาเอดส์ (Ending AIDS) ให้ได้ในปี 2573 ผ่านการขับเคลื่อนยุทธศาสตร์แห่งชาติว่าด้วยการยุติปัญหาเอดส์ 2560-2573
SWING จึงนับเป็นภาคประชาสังคมที่ทำงานด้านการป้องกัน รักษา HIV และโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ ที่เริ่มต้นจากให้บริการกลุ่มเป้าหมายพี่น้อง Sex Worker ได้มีความรู้ที่ถูกต้อง ลดอคติ และการตีตราว่าผู้ที่อยู่ในวงจรนี้มักจบด้วยการตายจากเอดส์ หรือเป็นผู้แพร่เชื้อ HIV ไปยังบุคคลอื่น จนปัจจุบันได้รับการยอมรับในฐานะคลินิกชุมชนที่ให้บริการกับคนทุกคนเข้าถึงการมีเพศสัมพันธุ์อย่างปลอดภัย
ที่สำคัญยังสร้างโอกาสให้กับอดีต Sex Worker อย่างแอนนาหลุดออกจากวงจรทำมา 16 ปี มาเป็นผู้ให้คำปรึกษากับเหล่า Sex Worker หน้าใหม่ให้ประกอบอาชีพอย่างปลอดภัย
สังคมปัจจุบัน พูดถึง Sex Worker ในแง่มุมไหน ?
The Active ใช้เครื่องมือ Zocial Eye สำรวจการพูดถึงอาชีพ Sex Worker ในสังคมไทย พบว่า กำลังคุยกันเรื่องนี้อย่างหลากหลาย ซึ่งไม่ได้จำกัดเฉพาะว่า ผิดกฎหมาย หรือ ถูกกฎหมายหรือไม่ ? แต่เกี่ยวข้องกับเรื่องของสิทธิแรงงาน เรื่องสิทธิเสรีภาพ และ เรื่องศีลธรรม รวมถึงความพยายามเข้าใจในเงื่อนไขต่าง ๆ ในการตัดสินใจเลือกทำอาชีพนี้ เช่น
ไม่ใช่ทุกคนที่อยากทำ Sex Worker และสำหรับคนที่ทำ เขาก็มีสิทธิ เสรีภาพในเนื้อตัวร่างกายของเขา
Sex Worker ก็เป็นอาชีพหนึ่ง ที่ควรต้องได้รับความคุ้มครองสิทธิแรงงาน มีเรื่องของความปลอดภัย
ศีลธรรม เรื่องการตีตราทางสังคม และอำนาจทางเศรษฐกิจ
ปัจจัยเรื่องการเข้าไม่ถึงการศึกษา เป็นเงื่อนไขหนึ่ง ที่ส่งผลให้มีโอกาสและทางเลือกน้อยในการทำงาน
ต้องการรายได้ที่สูงและรวดเร็ว
ความชอบส่วนตัว
สภาพงานที่มีความยืดหยุ่น
ถูกบังคับ หรือ ถูกหลอกลวงโดยไม่สมัครใจ
จะเห็นได้จากตัวอย่างการพูดคุยในโลกออนไลน์นั้น ไม่ใช่เรื่องวาทกรรมด้านมิติศาสนา ที่เป็นภาพตัวแทนของกลุ่มคนที่บกพร่องทางจริยธรรม และล้มเหลวทางศีลธรรมตามหลักคำสอน และแนวการปฏิบัติตนเรื่องเพศตามอุดมคติทางศาสนา แต่เป็นการมองเห็นปัจจัยทางสังคมที่เริ่มต้นจากความเหลื่อมล้ำ ไม่เท่าเทียม ทำให้คน ๆ หนึ่งสมัครใจเข้าสู่เส้นทางนี้
และจากการพูดคุยกับ Sex Worker ผ่านสารคดีคนจนเมือง ซีซัน 5 ตอน “ฝันสีรุ้ง” รวมถึงภาคประชาชนที่ขับเคลื่อนให้นโยบายคุ้มครองคุณภาพชีวิตของคนเหล่านี้เกิดขึ้นจริง พวกเขาเองก็ต้องการสร้างวาทกรรมใหม่ ที่เป็นจริงในสังคมปัจจุบันเช่นกัน
“sex worker เป็นแรงงานมีทักษะ ให้บริการด้วยความเป็นมืออาชีพ และช่วยลดปัญหาสังคมด้วยการดิ้นรนรับผิดชอบชีวิตตัวเองด้วยความสมัครใจ เพื่อไม่ให้ถูกมองว่าเป็นภาระของสังคมหรือรัฐบาล จากปัญหาสภาพเศรษฐกิจ และความเหลื่อมล้ำสูงในปัจจุบัน”
ทั้งหมดที่กล่าวมาคือความพยายามทำความเข้าใจต่อวาทกรรมในอดีต กับความคิดเห็นของผู้คนปัจจุบันที่เปลี่ยนแปลงไปต่อตัวผู้ทำอาชีพ Sex Worker ซึ่งหลายวาทกรรม หลายชุดความคิด ตอบได้ด้วยข้อมูลเชิงประจักษ์ ว่าสังคมมองเขาและเธอเหล่านี้ในทิศทางบวกมากขึ้น ยอมรับว่า เป็นอาชีพที่ควรได้รับการปกป้องคุ้มครอง
คงเหลือเพียงวาทกรรมทางด้านการเมือง ถึงคุณค่า และศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ ตลอดจนถึงความเท่าเทียมกันทางเพศของ Sex Worker ที่ยังถกเถียงกัน ว่า การทำให้อาชีพนี้ถูกกฎหมาย เป็นการลดทอนความเป็นมนุษย์ ลดคุณค่าในตัวเอง ต้องป้องกันไม่ให้มีคนเข้าสู่วงจรขายบริการอีก
